© Julie Hagan Dreamstime
Ontdekken dat je kind hoogbegaafd is, is vaak als de eerste dominosteen die valt. Een reeks gebeurtenissen wordt in gang gezet en je leven verandert van het ene op het andere moment in een zoektocht, een hindernisbaan, een uitputtingsslag en een rollercoaster tegelijk. Tijdens de interviews die we deden voor de analyse van de hoogbegaafdheidsketen in de regio Tilburg en voor het onderwijsboek waar Kim aan werkt, werd zonneklaar hoe complex en confronterend het ouderschap van een hoogbegaafd kind kan zijn. Zeker wanneer je hoogbegaafde kind een spiegel voor je vormt.
Graag delen we in dit artikel de belangrijkste inzichten en uitdagingen rond het ouderschap van hoogbegaafde kinderen met je, maar geven je ook handvatten hoe je het voor jezelf behapbaar kunt houden en toe kunt komen aan jezelf en je eigen ontwikkeling. Het mes snijdt dan aan twee kanten. Voor jezelf wordt het leven met je eigen hoogbegaafdheid meer een zegen, maar ook voor je kind(eren).
Een woord vooraf
Al heel wat jaren werken we samen en sinds een aantal jaren ook expliciet op het onderwerp hoogbegaafdheid. Beiden zijn we zowel zelf hoogbegaafd, als ouder van hoogbegaafde kinderen. Met alle uitdagingen die daarbij horen. Van origine houden we ons bezig met organisatieverandering, waarbij we focussen op cultuur, samenwerking en leiderschap. We kijken met een evolutionaire blik naar mens en organisatie en zien steeds meer dat bestaande systemen aan het einde van hun levenscyclus zijn gekomen. Juist hoogbegaafden kunnen de voorhoede vormen van de hoognodige fundamentele vernieuwing, maar dan zullen we ze wel moeten koesteren, versterken en de ruimte geven. Dat is waar onze kennis, kunde en gedrevenheid in samenkomen.
Twee keer eerder publiceerden we ter gelegenheid van de Week van de Hoogbegaafdheid. Dirk Anton schreef in 2020 over hoe het is om hoogbegaafd te zijn in ‘Hoogbegaafd, een vloek en een zegen’. In 2021 schreef Kim over de hoogbegaafde thuiszitter in ‘Slim maar niet op school’. Dit jaar schrijven we samen over het ouderschap van hoogbegaafde kinderen en wat er allemaal op je af kan komen, wanneer die eerste steen valt. We schrijven bewust ‘kan’, want in zo’n kwart tot de helft van de gevallen gaat het goed met het hoogbegaafde kind. Maar wanneer dat niet zo is, is de impact groot.
De bevestiging: je kind is hoogbegaafd
Wanneer je te horen krijgt dat je kind hoogbegaafd is, is dat eindpunt en beginpunt tegelijk. De ene zoektocht ‘naar wat er aan de hand is’ eindigt, de andere begint. Vanuit de praktijk weten we dat het ‘label’ hoogbegaafdheid niet altijd betekent dat er van alles voor je kind verandert. Het kán wel, maar dat ligt ook aan de intentie van de school of van jouzelf voor het onderzoek. Hoogbegaafdheid betekent heel wat meer dan een hoog IQ. Dat blijkt al snel. Veel ouders gaan zelf op onderzoek uit. Er is weinig breed bekend en het niveau van hb-specialisme op school verschilt enorm.
Omdat de aanleiding voor onderzoek vaak is dat er ‘iets niet loopt’, blijven de meeste ouders dan ook gericht op het vinden van oplossingen. Internet, facebookgroepen worden afgestruind, boeken gelezen. En niet zelden regent het déjà vu’s voor de ouders. Hun eigen schoolloopbaan of worstelingen in het werk komen ineens in een ander perspectief te staan. En daarmee start een complex proces: jezelf en je eigen ervaringen onder de loep nemen en een zoektocht naar hoe je je kind het beste kunt bieden. We gaan eerst in op de consequenties van het hebben van een of meerdere hoogbegaafde kinderen, waarna we ook stil staan bij een aantal adviezen die onszelf ook helpen c.q. geholpen hebben.
Intensief ouderschap
Het houdt niet op bij het schoolse. Het opvoeden van een hoogbegaafd kind vraagt veel. Webb zegt hierover: “Ouder zijn van een hoogbegaafd kind kan veeleisend zijn, soms zelfs uitputtend, en het is tegenwoordig een stuk moeilijker dan in het verleden.” [1]
Veel ouders snakken dan ook naar de erkenning dat het opvoeden van hoogbegaafde kinderen echt een uitdaging kan zijn. Met regelmaat hebben we ouders horen verzuchten: ‘Al die opvoedadviezen vanuit de omgeving, van vrienden tot aan de bekende televisie programma’s en populaire opvoedboekjes: die werken écht niet bij onze kinderen.’
Het opvoeden van een hoogbegaafd kind is nu eenmaal hogere wiskunde en natuurkunde tegelijk. Helemaal wanneer er nog andere verzwarende factoren spelen als echtscheidingen, samengestelde gezinnen of chronische ziekten. Ook zijn er vaak nog meer kinderen in een gezin en die verdienen ook aandacht van hun ouders. Zijn deze kinderen ook hoogbegaafd of dubbel bijzonder, dan wordt de situatie nóg complexer en uitdagender. Daarin gezien en erkend worden, is belangrijk. Begrip hiervoor van de kant van externe partijen zoals school maar ook andere instanties, maakt komen tot een goed partnerschap makkelijker.
Ondersteuning bij het opvoeden is dus echt geen overbodige luxe. Een aanpak die bij het gemiddelde kind goed werkt, kan juist averechts werken bij hoogbegaafden. Denk bijvoorbeeld aan het veel toegepaste systeem van straffen en belonen of PBS (Positive Behaviour Support). Dit geldt zeker voor de dubbel bijzondere kinderen.[2] Je zult dan een andere traumasensitieve aanpak moeten kiezen, zoals bijvoorbeeld een emotioneel coachende opvoeding of geweldloze communicatie, en hierin liefst één lijn met school trekken, zodat de aanpak thuis en op school gelijk is.
Ondersteunen van ouders is ook het ontzorgen van ouders. Ze hebben al zoveel op hun bord, dat ze niet nog eens belast moeten worden met de financieringskwestie van de juiste ondersteuning.
Een kind is onderdeel van het gezin en als het daarmee niet goed gaat, dan werkt dat door in het hele gezin. Ouders kunnen veel hebben aan school wanneer ze gehoord en begrepen worden in hoe het is om een hoogbegaafd kind te hebben. Die erkenning is heel belangrijk.
— Leerkracht op voltijds hoogbegaafden onderwijs
Een hoogbegaafd kind kan alles in je leven in de war schoppen. Wat je aan ‘grootse’ plannen hebt, maar ook simpelweg je dagelijkse activiteiten. Veel ouders gaan minder werken, of zelfs één van de partners zegt de baan op om er voltijds voor hun kind te kunnen zijn. Noodzakelijk wanneer je hoogbegaafde kind een thuiszitter wordt. De toenemende uitdagingen thuis kunnen spanning zetten op relaties. Zeker wanneer je als ouder ook je eigen jeugd aan het overdenken bent en je je realiseert wat je daarin zelf hebt gemist of welke schade je hebt opgelopen. Ook is er de impact op broertjes of zusjes, die onvoldoende gezien dreigen te worden.
Er gebeurt zoveel op een dag en je bent ook permanent bezig met psycho-educatie. Die intensiteit is er altijd.
— Vader van twee hoogbegaafde kinderen
Wat we meermaals zijn tegen gekomen is dat ouders overbelast raken. Het ouderschap van een hoogbegaafd kind is nu eenmaal bij tijd en wijle loodzwaar. We zien ook cycli terug: je kind loopt vast, heeft het moeilijk en je begint met voor 200% ondersteunen om je kind overeind te houden, hulp te zoeken, steeds nieuwe mogelijkheden onderzoekend, en dat eist zijn tol.
Maar dat niet alleen. Doe je een beroep op een PGB, heb je MDO overleggen: ook dat alles kost de nodige tijd en energie. Er zijn dagen dat je er een dagtaak aan hebt. Toekomen aan jezelf, je eigen behoeften: dat is er dan niet bij.
We zien een duidelijke parallel bij wat mensen ervaren wanneer ze mantelzorger zijn. Wanneer je kind naar school gaat maar daar steeds afgeleefd van thuis komt, dan loop je het risico dat je aan het einde van een schooldag volop energie steekt in het oppeppen van je kind. De dag erna herhaalt zich dat. In het weekend ben je moe en leeg. Dat patroon vreet energie.
Opkomen voor je kind
Heb je een andere keuze? Wij denken van niet. Je gaat door voor je kind. En je kind heeft alleen maar jou, of jullie. Als jij niet meer de pleitbezorger bent van je kind, wie dan wel?
We doen als ouders dit met z’n tweeën. Niemand die ons begreep. Je staat er echt alleen voor. Voor de professional, hoe aardig en betrokken ook, is het uiteindelijk alleen maar werk. Voor ons is het ons leven.
— Vader van twee hoogbegaafde kinderen
Hierin kun je je niet-gezien en ondergewaardeerd voelen. Ouders weten doorgaans meer van hoogbegaafdheid af dan menig expert. Zeker wanneer je zelf hoogbegaafd bent, zul je blijven spitten tot je meer en meer weet. Daar kan geen hb-opleiding tegenop. Daarnaast kennen ouders over het algemeen hun kind het beste. Beter dan welke systeemprofessional dan ook. Tijdens gesprekken merk je vaak al gauw dat jouw verworven expertise of inzichten over je kind niet altijd worden gewaardeerd. Ouders worden met regelmaat als lastig gezien, terwijl ze simpelweg opstaan en opkomen voor hun kind.
Je kunt alles weten van hoogbegaafdheid en er toch niks van begrijpen.
— Dirk Anton van Mulligen
Vaak wordt binnen de schoolmuren gedacht dat leraren of andere onderwijsprofessionals zoals intern begeleiders of de hb-specialisten de professionals zijn. Ouders voelen zich ook al snel een lastige of moeilijke ouder. Zeker de hoogsensitieve ouder. Die voelt feilloos aan dat je ‘moeilijk’ bent voor de professional. En de professionals kunnen de opvatting hebben dat zij het moeten weten of het het beste weten, waardoor ze niet (voldoende) open staan voor de input voor ouders.
Mark Weghorst, changemaker bij het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, schreef in 2017 een treffende blog over dit onderwerp met de aansprekende titel ‘Oplossing nodig? Bedenk ze eens mét ouders!’: “De hamvraag is of je ouders buiten beeld kunt houden als professional. Of het professioneel is om ouders niet te betrekken in je oplossingen.”
Uit onderzoek[3] blijkt dat niet of onvoldoende luisteren naar en samenwerken met ouders, passend onderwijs in de weg kan staan. Terwijl we weten uit de vele gesprekken die wij hebben gevoerd dat samenwerking tussen scholen en ouders enorm kan bijdragen aan het doen van de juiste aanpassingen.
Je kind als spiegel
Een heel andere uitdaging van het hebben van een hoogbegaafd kind, is dat je zomaar gratis en voor niks een 24/7 spiegel in huis cadeau krijgt. Niet zelden is het hebben van een hoogbegaafd kind de trigger om tot inzicht te komen zelf hoogbegaafd te zijn. Dankzij je hoogbegaafde kind vallen er zoals we al aanstipten vele kwartjes omtrent je eigen verleden. Jouw biografie kan ineens in een heel ander daglicht komen te staan dan dat heeft een grote impact. Veel hoogbegaafde volwassenen gaan zien wat ze zelf tekort zijn gekomen en wat het gemis aan goede begeleiding hen gekost heeft. Aan kansen, ontplooiing, levensjaren en puur levensgeluk. Dat vraagt om verwerking en door een rouwproces heengaan.
Het is een totale herbeleving van mijn eenzame jeugd.
— Een hoogbegaafde ouder
Maar het gaat nog verder dan dat. Ook kan je kind de nodige zelfde karaktertrekken hebben als jijzelf. Dat kan heel leuk zijn en voor de nodige hilariteit zorgen, maar kan minstens net zo vaak ook heel confronterend of intensief zijn. Je kan niet om jezelf en je kinderen heen. De meeste hoogbegaafden hebben een hoog bewustzijnsniveau en hebben vaak een hoofd dat niet stil staat. Dat betekent voorvallen steeds opnieuw onder de loep nemen, overdenken en van alle kanten bekijken. Intensief schreven we al.
Drie aanbevelingen: wat kan je helpen?
1 Goede begeleiding bij de eigen hoogbegaafdheid is niet alleen in het belang van de ouder zelf. Wanneer ouders veel van de ervaringen van hun kind herkennen, kan dat makkelijk leiden tot overmatige betrokkenheid door projectie van de eigen ervaringen. Het is goed om betrokken te zijn, maar het is in het belang van het kind om je eigen leven en de verwerking van de ontdekking zelf hoogbegaafd te zijn, er los van te zien. [4] James T. Webb, één van onze favoriete auteurs, schrijft hierover:
Het zal waarschijnlijk niet als een verrassing komen dat veel ouders van hoogbegaafde kinderen zelf ook intellectueel en creatief begaafd zijn. […] Net zoals bij hoogbegaafde kinderen kunnen uw passie, idealisme, hoge kwaliteitseisen, perfectionisme en dadendrang in uw voordeel werken, maar u soms ook in moeilijkheden brengen. De kans is groot dat u een aantal plezierige en minder plezierige ervaringen hebt opgedaan, die op de één of andere manier zijn voortgekomen uit die karaktertrekken. [5]
Ondersteuning van de ouders kan ook helpen ‘de’ oplossing voor het hoogbegaafde kind te vinden.
2 Zorgen voor jezelf. Het welzijn van de overige gezinsleden wordt nog wel eens over het hoofd gezien, wanneer het hoogbegaafde kind in de problemen komt. De focus is op het kind. Daar draait alles om. Begrijpelijk, maar niet gezond.
Wanneer je hoogbegaafde kind in problemen komt, kan je dat als ouder volledig absorberen. Je wereld wordt kleiner en kleiner, en draait meer en meer om de problematiek van je kind en daardoor verschuiven andere sociale relaties naar de achtergrond. Je krijgt bovendien de indruk de enige te zijn die hiermee te maken heeft.
Net zoals je kind een spiegel is voor jou, is jouw voorbeeld de belangrijkste spiegel voor je kind. Zorgen voor jezelf is zonder meer cruciaal in het goed kunnen zorgen voor je kind. Juist hoogbegaafde kinderen zijn gevoelig voor raising by example.
We willen het liefste dat onze kinderen zelf het leven aankunnen en hun dromen najagen. Dat ze blij zijn met zichzelf zijn. En dat wij het los kunnen laten.
— Een hoogbegaafde ouder
Dit moet je dus ook zelf niet vergeten. Je eigen geluk ‘opofferen’, is nooit een goed voorbeeld. Een volwassen tussenweg vinden, is het beste voor alle partijen.
3 Contact met gelijkgestemde ouders. Ouders van begaafde kinderen voelen zich hierdoor vaak vervreemd en alleen. Ouderschap van een hoogbegaafde kán zo een eenzaam bestaan worden. Het is dan erg belangrijk om dan te weten dat je niet alleen bent. Ouders van hoogbegaafden ervaren een enorme opluchting wanneer ze eindelijk andere ouders ontmoeten met wie ze ouderschapservaringen kunnen delen.[6] Ook het vinden van de juiste support voor je kinderen is essentieel en kan de nodige verlichting bieden. Niet zelden biedt een goede hulpverlener óók verlichting voor jezelf in je rol als ouder.
We zoeken naar mensen die het begrijpen en waarmee er de klik er is. Of dat nu op school is of bij de sportclub. Dat geeft rust en dan kunnen we beter loslaten.
— Moeder van twee hoogbegaafde kinderen
Naschrift
Het rapport dat we hebben geschreven voor de regio Tilburg heeft veel ouders herkenning én erkenning gegeven. Ouders voelen zich begrepen. Eindelijk. Dit horen we ook terug in de gesprekken die we hebben met hoogbegaafde volwassenen in ons werk, wanneer de ouderrol ter sprake komt. Alles bij elkaar was de aanleiding waarom we een artikel wilden schrijven met het perspectief van de ouders daarin centraal.
Wil je meer lezen? Stuur ons een mail en we kunnen je het rapport toesturen met daarin nog veel meer literatuurtips en de nodige verdieping en aanzien van hoogbegaafdheid en onderwijs.
© Maart 2022, Dirk Anton van Mulligen en Kim Castenmiller
[1] De begeleiding van hoogbegaafde kinderen, J.T. Webb et al., 2020, p. 230.
[2] How Incentive Systems Can Backfire with Gifted and 2e Kids, J.F. Skolnick, 2016. 2018.
[3] Impuls thuiszittersaanpak: Onderzoek naar het verhaal achter de cijfers en de ambities van het thuiszitterspact, Lubberman et al., 2019.
[4] Webb et al. (2020), p. 245
[5] Webb et al. (2020), p. 244-245
[6] https://www.sengifted.org/post/what-i-ve-learned-from-parents-of-gifted-children